تغییرات هیستوپاتولوژیک آبشش، کلیه و روده ماهی شانک زردباله (acanthopagrus latus) تحت تاثیر غلظت های مختلف جیوه

خوریات ماهشهر در حاشیه خلیج فارس قرار داشته و به دلیل استفاده واحدهای صنعتی اطراف از جیوه به عنوان کاتالیزور، در معرض آلودگی قرار دارند. جیوه فلزی منحصر به فرد می باشد که با توجه به ماهیت شیمیایی و غلظت مصرفی این فلز، میزان تاثیرات آن بر روی موجود زنده متغیر است. در تحقیق حاضر، تغییرات هیستوپاتولوژیک آبشش، کلیه و روده جهت ارزیابی اثرات غلظت های حاد جیوه مورد مطالعه قرار گرفت. 30 عدد ماهی شانک زرد باله ( میانگین وزنی 20±150 گرم) از خوریات ماهشهر صید شده و به مدت یک هفته با شرایط آزمایشگاهی سازگار شدند. سپس نمونه هایی به طور تصادفی انتخاب شده و به مدت 21 روز در تانک های حاوی غلظت های 0 (کنترل)، 10، 20، 40 و 80 میکروگرم بر لیتر نمک کلرید جیوه نگهداری شدند. سپس از هر تیمار 6 ماهی انتخاب و بافت های آبشش، کلیه و روده آنها جدا شد. نمونه های هر سه بافت جهت تثبیت در محلول ثبوتی بوئن قرار داده شده و پس از طی مراحل معمول تهیه مقاطع بافتی، مورد رنگ آمیزی h&e و رنگ آمیزی های اختصاصیpas و آلسین بلو قرار گرفته و مقاطع تهیه شده، توسط میکروسکوپ نوری بررسی شد. نتایج نشان داد که در غلظت های پایین جیوه (10 و 20 میکروگرم بر لیتر) در بافت آبشش، تغییرات مورفولوژیک شامل اتصال برخی رشته های آبشش، کوتاهی یا کندگی موضعی برخی رشته ها، افزایش ترشح موکوس، بی نظمی و به هم ریختگی آرایش رشته ها، و تغییرات هیستوپاتولوژیک شامل افزایش سلول های موکوسی، برآمدگی اپی تلیوم تیغه ای، ادم تیغه ای به همراه افزایش فضای زیر اپی تلیال، چماقی شدن انتهای تیغه ها، هیپرتروفی سلول های اپی تلیال و هیپرتروفی تیغه ها، اتصال تیغه ها، پرخونی، تلانژیکتازی و نفوذ لوکوسیت بود. تغییرات مورفولوژیک در غلظت های بالا (40 و 80 میکروگرم بر لیتر) شامل به هم ریختگی شدید رشته ها و تجمع شدید دبری بر روی آنها بود. تغییرات هیستوپاتولوژیک در غلظت های بالا شامل هیپرتروفی و هیپرپلازی اپی تلیوم، نفوذ لوکوسیت، افزایش ضخامت رشته ها و تیغه ها، تلانژیکتازی و آنوریسم تیغه ای، افزایش سلول های موکوسی و سلول های کلراید، افزایش ترشح موکوس و ریزش اپی تلیوم بود. در بافت کلیه، غلظت های بالای جیوه منجر به ایجاد ضایعاتی نظیر بزرگ شدن گلومروس و کاهش (یا فقدان) فضای بومن، انسداد لومن لوله های ادراری، تورم ابری و دژنرسانس هیالن سلول های اپیتلیالی لوله ها، تجمع مواد زائد در برخی لوله ها و پیکنوز هسته برخی سلول های پوششی لوله های کلیوی شد. در غلظت کم جیوه نیز ضایعات کمی نظیر تجمع مواد زائد در برخی لوله ها و هیپرتروفی سلول های پوششی لوله ها مشاهده شد. در بافت روده، غلظت های بالای جیوه منجر به ایجاد ضایعاتی نظیر دژنراسیون و کندگی اپیتلیوم لومن روده ای، نفوذ لنفوسیت ها، خونریزی شدید، افزایش تراکم ماست سل ها و تورم راسی ویلی ها شد. در غلظت کم کلرید جیوه نیز ضایعاتی نظیر تحلیل موضعی و تورم راسی ویلی ها، نفوذ لوکوسیت ها و تراکم ماست سل ها در چین های روده ای مشاهده شد. با توجه به گزارش های متعدد از آلودگی خور موسی به فلز جیوه، به نظر می رسد که وجود ضایعات هیستوپاتولوژیک در ماهیان بومی این منطقه متداول باشد و احتمال می رود برخی از این تغییرات بتوانند به عنوان بیومارکر آلودگی جیوه مورد استفاده قرار گیرند؛ بنابراین پیشنهاد می گردد ماهیان منطقه به منظور بررسی میزان ضایعات هیستوپاتولوژیک تحت تاثیر آلاینده ها مورد پایش قرار گیرند.